Dili-01/10/2025-Média Defisensia,
Ministeriu Agrikultura Pekuária Peskas no Florestas (MAPPF), Apresia Ho Setór
Privadu Nia Perspetiva Relasiona Ho Setór Kafe Iha Timor-Leste, tanba prekupasaun
ministeriu nian ba setór privadu nia produsaun agrikultura no programa
reabelitasaun kafe ne’ebé Ministériu Agrikultura prodús iha rai-laran.
Ministru Agrikultura Pekuária Peskas no Florestas (MAPPF), Marcos “MAMETA’’ da Cruz hatete, setór privadu sira nian ba servisu Ministeriu nian, hodi hasa’e produsaun iha rai-laran lori ministeriu no govenu nia naran apresia tebes ba setór privadu sira ne’ebé fó ona hanoin di’ak.
‘’Ha’u
hakarak apresia ita boot (setór privadu) sira nia hanoin ne’ebé ohin ko’alia
ona, “kapas tebes’’ diskusaun hanesan ne’e mak ita presiza nafatin hodi fó
hanoin bá malu oin-nusa mak ita bele servisu hamutuk’’, Dehan Ministru MAPPF
iha realizasaun intervensaun liuhusi diskusaun meza redonda iha Centru
Convensaun Dili (CCD) 26/09.
Ministru
dehan iha setór Agrikultura, daudan ne’e Ministériu buka oin-nusa atu promove
agrikultura orgániku tanba bain hira hanoin atu kompete ho nasaun seluk kona-bá
kuantidade produsaun ne’e susar tebes. Liuhusi polítika governu nian hakarak
atu dezenvolve agrikultura orgániku inklui Kafe timor konsege exporta ona maske
kuantidade ki’ik, maibé ema koñese katak timor iha duni kafe ne’ebé orgániku.
‘’Ami
mós servisu atu kria kriteiru ida hodi dezenvolve sertifikadu Sanitary
pythosanitary (SPS) atu nune’e ita nia exportasaun produtu agríkola presiza iha
sertifikadu ida. ita mós servisu hamutuk ho IQTL atu haree oin nusá mak bele prodús
sertifikadu ida ne’e’’. Tenik Ministru
Salienta
Ministru, katak realidade produtu agrikultura, Hortikultura no mós kafe ne’ebé
prodús iha Timor la aplika ona adubu kímiku. Mezmu Governu liu-husi Ministériu
Agrikultura kontinua sosa adubu husi rai liur maibé adubu sira ne’e mesak
orgániku de’it. Ne’e duni Ministériu haree hela polítika ida kona-bá
dezenvolvimentu agrikultura orgániku ne’e rasik hodi bele garante katak
produsaun ne’ebé produs kualidade duni.
“Ita
boot sira (setór privadu) iha ideias ne’ebé di’ak ita bele servisu hamutuk hodi
forma ita boot sira nia ema kona-bá oinsá atu halo agrikultura orgániku
Hortikltura orgániku, Kafe orgániku ho nune’e ita bele servisu hamutuk tanba
ida ne’e papél ida ne’ebé governu bele haree’’, Afirma Ministru MAPPF
Enkuantu
ko’alia kona-ba kafe Timor Leste iha rai potensia husi Munisípiu neen ne’ebé
prodús kafe ho kualidade ida ne’e maka durante ne’e dezenvolve hela. Tuir dadus
ne’ebé Ministériu Agrikultura iha hatudu katak kafe sira ne’ebé hetan ona
reabelitasaun besik ektare rihun 7 duranmte tempu naruk hahú kedan iha 2010
to’o ohin loron. Kafe sira ne’ebé maka Ministériu reabelita ona maka kafe
komunidade nian no kafe sosiedade, Husi kafe sosiedade ne’e maka konsidera
nu’udar kafe estadu.
“Ami
agora haree hela oin nusá maka atu halo reabelitasaun bá kafe estadu sira,
tanba bainhira ami bá hasoru komunidade kafekultór sira iha Ermera ne’ebé hela
iha plantaaun estadu. Ami dehan ita servisu hamutuk atu bele dezenvolve hodi
reabelita kafe sira ne’e tanba kafe sira ne’e tuan liu ona entaun ninia
produtividade mós ki’ik’’.Dehan Ministru
Ministru
MAPPF Marcos informa, bá setór privadu sira katak komunidade kafe kultór sira
ne’ebé maka tinan barak ona hela iha plantasaun estadu nian, governu liu-husi
Ministériu Agrikultura sei la hasai sira husi plantasaun estadu nian, maibé
parte rua presiza tur hamutuk atu ko’alia. Importante maka tenke rekonhese
katak rai sira ne’e sosiedade ka estadu nian, atu nune’e bainhira Ministériu
atu kontinua aselera programa sira ne’e la bele tan iha problema.
“Ha’u
dehan katak tasi ne’e riku duni, maibé la dun luan, maibé ita rua asina MoU ida
exkluzivu dehan katak ita boot maka atu kontrola fali tasi ne’e, ha’u la dun
konkorda tanba ne’e maka ha’u la asina’’Konklui Ministru.
Rekomenda
bá setór privadu timoroan sira, ne’ebé interese bá iha area peskas ne’e nusá la
ko’alia ho governu liu-husi Vice Primeiru Ministru iha ne’e atu bele servisu
hamutuk hodi kaer ikan sira iha tasi timor. tanba governu mesak la bele halo
buat hotu maibé liu-husi apoiu setór privadu sira nian bele buat hotu sei bele
la’o ho di’ak.
Entretantu,
iha diskudaun ne’e partisipa husi Vice Primeiru Ministru, Ministru Koordenadór
bá Asuntu Ekonomia no Ministru Turizmu no Ambiente, Francisco Kalbuady Lay,
Ministru Transporte no Komuniiasaun, Governadór Banku Centrál Timor-Leste, Reprejentante
Grupu Banku Mundiál, Reprejentante Banku Nasionál Comérsiu Timor-Leste,
parseiru dezenvolvimentu sira, setór privadu no tékniku sira.
Jornalista : RKDTL Asesu husi
pajina Média Gab MAPPF.
Editor : Média RKDTL
0 Comments