MOVIMENTU ESTUDANTE UNTL FÓ SOLIDARIEDADE BA POVU PAPUA

Dili-18/08/2025-Média Defisensia, Movimentu Estudante UNTL, konklui komunikadu imprensa hodi fó fó solidariedade ba povu Papua Osidentál hodi hetan  ukun rasik an nune’e sira bele hetan sira Liberdade no direitu ba rai-rasik.

Tuir Porta Voz, Hernanio Paulino Ramos hatete, objetivu husi komunikadu ne’e atu fó solidadriedade ba povu Papua no hakarak hato’o pontu balun hosi povu Papua nia deklarasaun pozisaun ba Governu Indonézia, Governu Olanda, Governu Estadus Unidus no ba Organizasaun Nasoins Unidas (ONU) atu responsabiliza kedas ba direitu polítiku povu Papua nian ne'ebé maka deklara iha loron 1 fulan-Dezembru tinan 1961 durante ukun Olanda Nova Guiné.

“Ami estudante hakarak hato’o pontu balun hosi povu Papua nia deklarasaun pozisaun ba Governu Indonézia Governu Reinu Olanda nian responsabiliza kedas ba direitu polítiku povu Papua nian ne'ebé maka deklara iha loron 1 fulan-Dezembru tinan 1961 durante ukun Olanda Nova Guiné nian. Governu Indonézia maka responsavel kedas ba operasaun TRIKORA iha loron 19 fulan-Dezembru tinan 1961, ne'ebé viola direitu polítiku sira hosi povu Papua ne'ebé hetan rekoñesimentu hosi Olanda nu'udar ukun-na'in ba teritóriu Olanda Ninive Guiné-Papua Osidentál tuir mandatu hosi Karta ONU nian, Artigu 73 kona-ba Koncesaun ba Independénsia Territóriu Koloniál sira, no Karta, Kapítulu XII, Artigu 75-80, kona-ba Sistema Internasionál ba Tutela. Governu Indonézia tenke hapara kedas operasaun militár iha área konflitu armadu hotu-hotu iha Papua no buka kedas solusaun hodi rezolve konflitu ne’e ho dame no ho dignidade. Governu Indonézia, Olanda no ONU presiza halo revizaun ba konteúdu husi Akordu Nova Iorke ne’ebé asina iha 15 Agostu 1962 karik rezolusaun ne’e mak úniku rezolusaun ba konflitu kona-ba estatutu rejiaun Papua Osidentál, tanba to’o oras ne’e povu Papua seidauk simu rezultadu husi PEPERA 1969 no reklama nafatin 11 Dezembru, 196 nu’udar Loron Independénsia Papua nasaun. Rezolusaun PEPERA 1969 la tuir provizaun sira iha Akordu Nova Iorke, nune’e povu Papua rejeita ho firmeza no deklara katak Indonézia nia reklamasaun ba soberania iha Papua bazeia ba Rezolusaun 2504 ne’e inválidu no iha defeitu legál. Katak relasiona ho pontu (5) iha leten, Komité Nasionál Papua Osidentál husu ba Governu Indonézia, Governu Olanda no Nasoens Unidas atu halo revizaun ba prosesu PEPERA 1969 ne’ebé la justu no la demokrátiku. Katak atu hakotu konflitu ne’ebé prolongadu ne’ebé akontese iha Papua durante tinan 63 nia laran, estudante UNTL no povu Maubere reafirma ba governu Indonézia nu’udar nasaun demokrátiku atu halo kedas referendum iha Papua ne’ebé demokrátiku no superviziona husi ONU. Nune’e, deklarasaun pozisaun polítika nasaun Papua ne’e fó sai ba informasaun no akompañamentu Governu Indonézia, Governu Reinu Olanda no Nasoens Unidas”, Dehan Porta Voz, Hernanio, iha Kampus Central UNTL, DILI 15/08.

Porta Voz, Hernanio hatutan tan, ohin halo tinan 63 dezde Akordu Nova Iorke ne’ebé asina hosi Indonézia no Olanda kona-ba disputa territoriál Papua Osidentál. Akordu ne’e nu’udar rezolusaun ne’ebé aseita hosi Nasoins Unidas kona-ba asuntu Papua Osidentál. ONU haree akordu ne’e hanesan solusaun kompromisu ida ba konflitu entre nasaun rua ne’e, Olanda no Indonézia. Maibé, akordu ne’e rasik halo estragu ba povu Papua dezde administrasaun Papua Osidentál monu ba kontrolu Indonézia tuir akordu unilateral ne’e.

“Presiza nota katak Akordu Nova Iorke hanesan esbosu akordu ida ne'ebé hakerek hosi Estadus Unidus hodi asegura interese polítiku no ekonómiku globál sira iha Papua liuhosi Indonézia. Akordu ne’e hetan obriga atu asina hosi Olanda tanba Indonézia, liuhosi ninia polítika independente no ativu aliadu ho nasaun komunista sira, halo konspirasaun hodi hasai Olanda, aliadu ida hosi bloku osidentál, hosi Estadus Unidus. Olanda, aliadu ida hosi bloku osidentál, hetan konvense hosi Estadus Unidus atu entrega teritóriu hosi Olanda, Nova Guiné, no Papua Osidentál, ba Indonézia, hodi nune'e bele hamenus konflitu entre bloku rua ne'e”, Kontinua Esklarese Porta Voz.

Porta Voz esklarese tan, mai konspirasaun ne’e legaliza Indonézia nia estatutu iha Papua nu’udar autoridade administrativa rejiaun Papua Osidentál nian sein tau matan ba prosesu harii estadu Papua ne’ebé la’o hela iha Reinu Olanda nia ukun iha tempu ne’ebá. Konspirasaun polítika entre Indonézia no Amérika ne’e ignora direitu fundamentál nasaun sira-nian ne’ebé garante ona iha Karta ONU nian. Papua Osidentál, nu’udar kolónia Olanda nian, uluk tama iha lista territóriu naun-autogovernativu sira iha Komité Dekolonizasaun ONU nian atu prepara sai nasaun independente ida tuir Artigu 73 hosi Karta ONU nian, ne’ebé subliña obrigasaun atu fó independénsia ba territóriu koloniál sira.

Entretantu, maske ONU haree Akordu Nova Iorke hanesan solusaun ida hodi rezolve konflitu iha rejiaun Papua Osidentál, povu Papua haree ida-ne'e hanesan inísiu hosi destruisaun ba rai no povu Papua tanba akordu ne'e akontese fora hosi vontade no vontade hosi povu Papua ne'ebé maka sujeitu hosi rejiaun Papua Osidentál. Tanba moris hosi akordu ida-ne'e, direitu polítiku hosi povu Papua neineik hetan kastrasaun hafoin administrasaun hosi Papua Osidentál entrega ba Indonézia iha loron 1 fulan-maiu tinan 1963. Hahú hosi ne'ebá, Indonézia kontrola Papua ho nia kbiit militár, hodi rezulta iha série ida hosi Impaktu hosi Akordu Nova Iorke 1962 no Lei Livre Eskolla (PEPERA) 1969 nian maka ohin loron, liu ona tinan 63 dezde povu Papua sai vítima hosi brutalidade inkansável hosi militár Indonézia nian, esplorasaun boot hosi rekursu naturál sira hosi empreza kapitalista oioin kontinua, hodi rezulta iha dezastre ekosídiu no eskídiu étniku Povu Papua. Povu Papua sai beibeik minoria marjinalizadu tanba fluxu maka'as hosi transmigrasaun tanba espansaun hosi área provinsiál no distritál sira no sidade foun sira.

Jornalista : Geraldino Magno

Editor       : Média RKDTL