Dili-11/06/2025-Média Defisénsia, Uniaun Europeia realiza komunikadu imprensa relasiona ho misaun akomapña eleitoral iha Timor-Leste hahu eleisaun prezidensial 2022 no eleisaun parlamentar 2023 durante ne’e sira nia akompanamentu ba eleitoral hodi analiza progresu iha implementasaun rekomendasaun sira ne’ebé oferese husi misaun observasaun.
Porta Voz Xefe Misaun
Uniaun Europeia, Domenéc Ruiz Devesa, hatete haksolok tebes atu hato’o
relatóriu kona-ba deskobrimentu sira husi Misaun Monitorizasaun Eleitorál Uniaun
Europeia, ba Timor-Leste iha 2022 eleisaun Prezidensial no Misaun Peritu
eleitorál 2023 eleisaun Parlamentar.
“Iha 2022, ha'u iha
priviléjiu atu lidera Misaun Observasaun Eleitorál Uniaun Europeia ba eleisaun
prezidensiál sira. Ami aprezenta relatóriu finál ida kona-ba eleisaun
lejislativa sira 2022 nian, tinan ida liutiha, ho misaun peritu eleitorál UE
nian, relatóriu ba eleisaun lejislativa sira 2023. Relatóriu rua ne’e sei
fornese avaliasaun komprensivu no detallu kona-ba prosesu eleitorál. Iha
konsultasaun ho parseiru timor-oan sira, ami mós formula ona konjuntu ida ho
rekomendasaun 16, inklui prioridade lima atu hadi’a prosesu eleitorál sira iha
futuru no hametin nasaun nia demokrasia. Ha’u fiar katak vizita Timor-Leste iha
siklu eleitorál nia klaran hanesan aprosimasaun di’ak atu fó hanoin ba parte
interesada oioin kona-ba rekomendasaun importante sira ne’ebé misaun
observasaun eleitorál hato’o. Dokumentu traballu sei konsidera hosi entidade no
organizasaun, nasaun nian ba melloria sira iha futuru iha kampu eleitorál. Maibé
depende ba autoridade sira atu atua hodi implementa sira”, Dehan Porta Voz Xefe Misaun Uniaun Europeia iha TL, iha Hotel
Timor Dili, 11/06.
Xefe Misaun Uniaun
Europeia hatutan tan, fó agradese ba povu Timor-oan ba sira-nia akollimentu
ne’ebé laran-manas no amigavel. Enkontru ohin ba deskobrimentu inisiál sira
sujere progresu limitadu tebes iha implementasaun Uniaun Europeia rekomenda ba
governu sira propoin hafoin eleisaun
2022 no 2023. Maski nune’e, iha tempu atu halo progresu molok eleisaun tuir mai.
Uniaun Europeia rekomenda prioridade lima, kona-ba prinsípiu internasionál, transparénsia
no justisa iha kampaña eleitorál sira, nomós prevensaun korrupsaun.
“Ha’u hakarak rekomenda
2022 atu estabelese estasaun votasaun iha nivel aldeia implementa ona ba
eleisaun parlamentár tinan tuirmai. Esforsu sira atu halibur informasaun
kona-ba ema ho defisiénsia sira nu'udar parte ida hosi prosesu rejistu
biométriku eleitorál ne'ebé la'o hela mós notavel. Prezensa hosi Komité
Monitorizasaun Amizade nian durante eleisaun sira hanesan sinál ida hosi
amizade no kompromisu hosi Uniaun Europeia. Ha’u hein katak sei fó
kontribuisaun ne’ebé iha valór ba dezenvolvimentu demokrátiku Timor-Leste, ho
respeitu ba estadu direitu no direitus umanus. Konferénsia imprensa ida ne’e
hanesan konkluzaun ba servisu misaun iha rai-laran. Rekomenda ba hametin
Komisaun Nasionál Eleitorál fiskalizasaun ba finansiamentu kampaña, revee regra
finansiamentu kampaña no rekizitu relatóriu, hodi hasa’e igualdade no responsabilizasaun
iha prosesu eleitorál tenke transparénsia no asesu ba informasaun. Média
subliña nesesidade atu hadi’a CNE nia fiskalizasaun ba mídia rua ne’e tuir
prinsípiu kampaña nian. Atu aumenta diseminasaun informasaun eleitoral, ami
rekomenda apoiu finanseiru no tekniku ba estasaun rádiu komunidade sira. Atu salvaguarda
ambiente kampaña online no atu lida ho tentativa potensiál atu manipula
informasaun, ami rekomenda atu governu no CNE inisia diálogu konstrutivu ida ho
plataforma mídia sosiál sira. Ha’u rekomenda kona-ba nesesidade ba medida
efetivu sira atu alkansa paridade reprezentasaun iha órgaun ezekutivu partidu
sira-nian ho hanoin atu hametin feto sira-nia partisipasaun iha asuntu públiku
sira”,
Salienta tan, povu
Timor-Leste nia liman no delegasaun Uniaun Europeia sei servisu hamutuk ho
autoridade nasaun nian, hodi fasilita implementasaun reforma sira ne’ebé
rekomenda ona. Maibé, responsabilidade atu implementa iha parte interesada
nasionál sira ne’ebé bele lori prosesu reforma eleitorál ba oin. Misaun
monitorizasaun eleitorál sei publika relatóriu finál sei inklui tabela ne’ebé
hatudu progresu ne’ebé halo ona iha implementasaun hosi observasaun eleitorál
no misaun peritu sira uluk nian. Hato’o apresiasaun no agradesimentu ba Governu
TL, ba autoridade timor-oan sira hotu iha oportunidade atu hasoru malu, ba
sosiedade sivíl no ba partidu polítiku sira atu koopera no asisténsia durante servisu
iha rai-laran.
Entretantu, enkontru ho órgaun
ofisiál nasaun nian, inklui Prezidente Asembleia Nasionál, Ministériu
Administrasaun Estatál, Komisaun Lejizlasaun Nasionál, Sekretariadu Tékniku ba
Administrasaun Eleitorál, partidu polítiku sira, observadór sidadaun no
organizasaun sosiedade sivíl sira. Embaixadór Delegasaun Uniaun Europeia sira-nia
prezensa iha sorumutu hodi espresa sira-nia kompromisu kontinua apoiu UE nian
ba prosesu eleitorál iha Timor-Leste.
Jornalista : Geraldino Magno
Editor
: Média RKDTL
0 Comments