Dili-19/05/2025-Média Defisiensia, Prezidente Konsellu Kuradór Fokupers fó parabens ba povu doben Timor-Leste relasiona ho restaura Independensia ba dala XXIII, durante luta ba ukun rasik aan la fasíl, maibe ohin loron nafatin luta ba prosesu dezenvolvimentu iha Timor-Leste.
Prezidente Konsellu
Kuradór Fokupers, Maria Domingas Fernandes Alves naran kodigu (Micato), hatete ema
barak partisipa iha luta durante tinan tolu iha ai-laran to’o mai ohin loron,
nafatin luta ba prosesu dezenvolvimentu tanba ne’e agradese ba parte hotu-hotu
nia kontribuisaun.
“Hau agradese ba na’in
Maromak ba rai-na’in ita nian nomos ba eroi da patria sira hau bele partisipa
hahu luta se ita haree ba luta hau 50 anos no hau bele partisipa partidamente
iha prosesu dezenvolvimentu liuliu iha tinan ba dala 23. Ema barak partisipa
iha luta iha populasaun Timor-Leste, kuaze tinan tolu iha ai-laran ema barak
partesipa bainhira ema partisipa ema hotu iha ona objetivu iha knaar, no
obrigasaun tantu feto no mane sira hatene oinsá ita servisu ba ita nia rai
timor hetan ukun rasik aan no dezenvolvimentu ba ita nia rain no konstrusaun
estadu nian. Agora ita too ona konstrusaun estadu dala barak ita husik liu ita
too ona tinan XXIII, entermos lejislasaun iha governu da Sia ita sempre iha
orgaun ida promove feto iha nivél
governu, hahu husi gabinete prevensaun igualdade to’o agora (SEI). Ita iha
ministeriu atu asegura iha Parlamentu Nasional, partisipasaun feto sira hanesan
deputada, NGO barak lidera husi feto”,
Dehan Maria D.F Alves iha Salaun Fokupers, 16/05.
Prezidente Konsellu
Kuradór Fokupers afirma tan, haree ba nia prosesu iha buat ruma tanba
populasaun aumenta lalais mak joven de’it ita haree katak sira ne’ebé haree
kedas hahu luta mai to’o prosesu ukun rasik aan ho okupasaun Indonezia parte
ida timor nian sai ba liur sira ne’ebé lakoi, no balu sai barak ba Portugal,
maibé inependensia agora dadauk ne’e joven
sai barak liu tanba kestaun empregu ba servisu balu hakarak muda vida.
“Ita haree populasaun
barak konsentradu iha Dili, iha munisipiu iha no aldedia sira, iha entermos
husi sira nia partisipasaun, tanba ohin
loron Oganizasaun Sosiedade Sivil nia grupu tarjetu ema utuan de’it nia la’os
halo mudansa ba feto hotu, ita iha estrutura sefe suku, sefe aldeia balu feto
mak lidera maibé la hanesan ona ho ida tempu luta. Tempu luta ema hotu
organizadu ho sistema rotativu sistema ida ne’ebé ema hotu sei partisipa karik
halo toos, ita nia akar tenke fahe ba fatin tolu , ida ba jeral hodi fahe ba falintil,
ida fahe ba ita hotu no ida ba familia. Ita organizadu agora iha suku ema
ida-idak hala’o nia servisu iha toos no balu mai faan sasan iha Dili. Hau haree
hansan hau halo reflesaun laiha balansu hanesan uluk tinan tolu iha ai-laran la
asegura ita nia etika, moral no
konvivensia, hodi konvive ita nia konsiensia ita hametin liu kultura
dala barak kultura esplora ita tenke tau sasan barak liu, no la valoriza feto
ita nia kultura mane sempre iha oin. Ita sei luta iha konstante ho ida-ne’e hau
dehan luta sei kontinua hau hanoin ita ukun naan la luta kontinua maibé sei
luta kontinua mesmu iha lei ona kapaz ona iha pratika sei nafatin ita sei iha
tendensia, karik ita atu luta ba tinan XXIII hanesan dalan ida ita nia nasaun
atu ba tuan ona ita mós tenke rekoñese saida mak ita sei falta atu hadia di’ak
liutan ita nia hahalok liuliu mak ita nia atetude”, Tenik Prezidente Konsellu
Kuradór Fokupers.
Salienta Prezidente
Konsellu Kuradór Fokupers, katak dadaun ne’e ema barak mak la sofre ba
dezenvolvimentu, tanba ema estrajeru sira mós faan sasan iha área rural sira
infraestrutura balun kontinua hadia maske la maioria iha baze konsege iha
mudansa balun.
“Ita la sofre tanba
xina sira tama to’o rural ona entermus ema haree sasan hanesan Estrada komesa
diak, fatin ba faan sasan, material sira bele to’o ba ema hodi halo uma. Ita
sempre hatete bebeik preokupasaun ita nian, mudansa ita haree hanesan igreja
uluk ida ka rua de’it agora halo, infraestrutura barak
no buat barak muda ema nia atetude ne’e mak atu muda labele, tanba ema
sente iha liberdade atu hili problema ida demokrasia, liberdade ita nia valores
ida-ne’e dala barak ita labele haruka malu. Di’ak liu hahu husi familia tenke
makas governu no estadu atu haree infraestrutura, ita hotu nia preokupasaun tenke
asegura maluk feto sira iha fatin ruma no feto sira tenke iha liberdade. Ita rona
maluk feto sira ne’ebé vitima nafatin, no alin sira ne’ebé vitima nafatin
problema sira ne’e mosu tendensia husi ne’ebé, uluk buat sira ne’e ladun mosu
agora Fokupers simu krimi sira hanesan sexual ne’e barak loos ita la hatene
fenomenu ida-ne’e tanba sa mosu”, Hakotu Maria.
Mensajen, ba ema hotu atu iha ida-idak nia responsabilidade ne’e hanesan sidedaun feto, hanesan inan hein katak
enkuantu sei iha vida anin sei hú no sei bele koalia tenke hatudu pratika ba di’ak
tenke hanorin, tanba fiar governu no estadu tenke tau nia polítika, estrutura
atu haree, maibé defende ba sidedaun ida-idak
se kumpri bele halo de’it, tanba ne’e husu potensial sira mai servisu hamutuk
ba timor ida-diak liu.
Jornalista : Geraldino Magno
Editor : Média RKDTL
0 Comments