Dili-10/07/2025-Media
Defisiensia, Institutu
Nasionál Kombate HIV-SIDA iha Timor-Leste, realiza sensibilizasaun informasaun
ba komunidade no joven iha suku Madohi kona-ba transmisaun Virus HIV, tanba
numeru komesa aumenta se la halo tratamentu lalais sei mate sedu.
Prezidente
INKSIDA, Daniel Marçal hatete, sensibilizasaun ne’e atu hasa’e konesimentu
komunidade no joven sira nia pensamentu, hodi asegura sira nia saude no prevene
aan husi moras HIV-SIDA, tanba komunidade no joven sira mak futuru nasaun nian.
“Ita
halo sensibilizasaun ne’e hodi redus transmisaun HIV ne’e tanba komesa aumenta
iha rai-laran tanba relasaun ho sexu livre ema susar atu kontrola no laiha
koñesimentu ne’e perigoju tebes, tanba ita haree HIV iha Dili laran atinji ona
rihun ida atus neen 1600 resin maihusi joven sira ne’ebé produtivu tebes feto
no mane sira laiha konesimentu klean kona-ba HIV nia transmisaun no prevene
oinsa ne’e risku tebes. Ita nia joven sira bele ba hotu de’it tanba ita nia
sexu livre ne’e no fatin sira sai sentru ba ema atu halo relasaun ne’e barak
loos iha Dili laran sedauk inklui ina munisipiu sira. INCSIDA nia servisu mak
atu koalia bebeik ho komunidade hodi salva ita nia ema sira, tanba ita nia ema
iha timor ne’e utuan, presiza sensibiliza informasaun ba joven sira hodi
prevene aan husi risku sira”, Dehan Prezidente INCSIDA iha Suku Madohi, Postu
Dom Alexo, Dili, 10/07.
Hatutan
Prezidente INCSIDA, katak iha tempu uluk
sentru saude sira deskobre HIV liuhusi teste raan, maibé ema ladun hetan Virus
HIV no agora ita rejistu barak tanba ho sosializa informasaun ba komunidade
sira, bainhira hetan moras HIV-SIDA halo teste raan iha ospital hodi hatene
direta sira nia kondisaun ba moras refere.
“Hahu
ita rezistu moras HIV naton de’it tanba ema tauk atu tes sira nia raan hodi
deskobre moras refere tanba tauk ema halo deskriminasaun ba sira hetan HIV.
Agora ita hotu esforsu ema barak mak sente moras HIV sira ba sentru saude teste
sira nia ran hodi hatene moras ne’e ou la’e. Se ita la ba halo tratamentu ita bele
mate lalais, se halo tratamentu di’ak normal hanesan ema bainbain ne’e hanesan
progresu ida. Durante ne’e rezistu HIV barak liu AITS sira lakoi ba teste raan
no balu ba tes tia raan lakoi ba konsulta fiar liu fali ai-moruk herbal sira,
entaun monu ba SIDA sira ba ospital foin hatene tanba nunka halo tratamentu
entaun kleur nia sai ba moras SIDA”, Nia Salienta.
Iha
fatin hanesan autoridade lokal suku Madohi, Bernardino de Cristo Ferreira
Kodigu (Teki-Timor) dehan, apresia ba governu bele realiza programa sira
importante ba komunidade no joven sira, hodi prevene aan husi Moras HIV-SIDA.
Tanba moras refere perigu no fó ameasa ba ema nia vida bainhira hetan moras HIV
la halo tratamentu lalais.
“Apresia
ba governu no ba naun governamentais sira tanba hau nia haree programa ne’e
importante tebes hau nia apresiasaun ba programa ne’e tanba hanesan edukasaun
sivika id aba sidedaun sira oinsa bele hakat pasu ida husi moras perigu ne’ebé
estraga ita nia vida. Depois ukun aan hau nia observasaun individual barak mak ita
avandona importante iha saude ida ne’e no dala ruma ami observa ba komunidade
sira la tau aan tuir buat ne’ebé ita hakarak nia konsekuensia maki ta tenke
simu tanba ita nia hakarak”, Esplika Xefe Suku Madohi.
Rekomenda,
ba komunidade sira liuhusi informasaun ida ne’e sai hanesan salvaguarda ba ema ida-idak
nia aan. Autoridade no governu preokupa komunidade, tanba ne’e husu xefe aldeia
sira rona informasaun ne’e labele monu deit iha rai-leten tenke fahe tutan ba
komunidade no joven sira seluk ne’ebé menus ba informasaun kona-ba HIV-SIDA. Tanba
risku ba ita nia vida husu joven sira
rona didiak saida mak parte saude fahe tau iha Pratika labele halo relasaun
sexual arbiru no fahe informasaun ba maluk sira seluk ita mak sai mestri ho
estudante ba malu la’os iha eskola deit maibé iha komunidade mós hanesan.
Tuir Partisipante Joventude Suku Madohi, Zeferino
Gomes, akresenta apresia ho desiminasaun informasaun HIV-SIDA ba sira nia
komunidade no joven iha Suku Madohi, hodi bele prevene aan husi moras refere
tanba perigu ba ema nia vida no sira hetan vantajen di’ak husi informasaun
ne’ebé sira rona husi parte INCSIDA nian husi sensibilizasaun nune’e bele hatutan
ba joven sira seluk.
“Hanesan
joven sente kontete tebes tanba prezensa INCSIDA nian nafatin eduka komunidade
no joven sira hodi hamutuk kombate virus HIV-SIDA no sosializasaun ne’e hanesan
meius ida nune’e joven sira bele kombate virus tanba virus ne’e laos problema
sosial maibé problema nasional ita presiza ema hotu nia kontribuisaun hodi
redus moras ne’e. moras ne’e ameasa ba ema ida-idak nia vida tanba ne’e ema
ida-idak tenke tau atensaun ba moras ne’e. liuhusi deziminasaun informasaun
ne’e sei fó vantajen diak baa mi komunidade no joven sira” Tenik Zeferino Gomes.
Jornalista
: Geraldino Magno
Editor
: Média RKDTL
0 Comments