KOMNAS PKI-TL KONKLUI SEMINARIU RELASIONA HO SALVA GUARDA URJENTE BA TAIS TL

 

Dili-30/04/2025- Média Defisensia, Komité Nasional Patrimoniu Kultural Imaterial Timor-Leste (KOMNAS PKI-TL) servisu hamutuk ho Ministerio Komersiu Industria  no Sekretariadu Estadu Arte Kultura konklui Seminariu Nasional Salva Guarda Tais ho tema "Dalan ba Rekoñesementu Tais nu’udar lista reprezentativu ba patrimoniu kultutal imaterial umanidade" hodi promove nafatin identidade tais ba mundu.

Prezidente Komité Nasional Patrimoniu Kultural Imaterial Timor-Leste, Manuel Smith, hatete atividade seminariu ne’e hanesan marka Historia foun id aba Timor-Leste, husi 2019 estabelese patrimóniu kulturál to’o 2021 iha mundu tanba ne’e UNESCO rekonñese  Tais timor hanesan patrimóniu kulturál ho karakter salva guarda urzente ba tais tais iha rai laran.

"Iha prossesu salva guarda urzente ba tais fó fila mai Timor-Leste atu haree oinsa Governu Timor-Leste fó nia atensaun maximu ba iha prosesu, hodi haree kona-ba sustentábilidade tais hanesan idendidade  kulturál, Tanba proposta husi UNESCO governu Timor-Leste liuhusi KOMNAS PKI-TL hamosu planu mais importante atu fahe liña Ministerial sira nomos parseria dezenvolvimentu sira atu haree kona-ba kompetensia servisu. Nune'e hakbesik aan ba rede soru nain sira atu komesa haree oinsa fó prosesu maximu ba prosesu. Ita haree katak depois planu ne'e hetan aprovasaun ita atribui ba liña Ministerial sira, hahu uluk ho SEAK iha kompetensia ko'alia kona-ba peskiza tais", Dehan Prezidente KOMNAS PKI-TL, iha Delta Nova, 29/04.

Prezidente KOMNAS PKI-TL hatutan tan, haree ba peskiza tais ne'e iha tinan 2026 kuaze Munisipiu 14 realiza ona, peskiza tais ne'e tama iha parte ida planu salva guarda urjente tais ne'ebé komisaun Patrimóniu kulturál opta ona, no fó formasaun ba inan soru nain sira, halo kompetisaun ba soru nain no formasaun kona-ba utiliza kores tradisional ba iha tais atu bele fase fila fali.

"Kompetisaun ba inan soru nain sira iha MCI nomos planu diversifikasaun ba tais, tanba wainhira tais, atu kompete iha merkadu internasionál presiza hanorin soru nain sira atu hatene kona-ba negosiu no lori soru nain sira nia kreatividade diak liu atu kompete iha mundu merkadoria. Hahu fó ba inan soru nain sira komprende kona-ba negosiu no komprende atu bele utiliza tais ne'e nu'udar kreatividade oi-oin, ita haree kuaze ohin loron ema hotu uza tais nu’udar uniforme ne'ebé fó rendimentu ba iha komunidade soru nain sira no tais komesa hetan ona influensia makas iha mercadu. Ami kontinua haree oinsa  ita halo mudansa estatutu salva urzente tais muda ba iha patrimóniu kulturál umanidade ne'e, sei servisu lubuk atu haree estudu tais  patrimóniu kulturál nian no haree ba programa sensibilizasaun hodi estabelese rede soru nain iha 14 Munisipiu ne'e kontribuisaun husi parseiru dezenvolvimentu sira no hetan apoiu maximu husi UN Women hanesan onra boot ida", Afirma  Prezidente KOMNAS PKI-TL.

Iha fatin hanesan Sekretariu Estadu Arte no Kultura, Jorge Cristavão hateten, atividade ne’e hanesan rekejitu ida, ba rekonesimentu ba patrimoniu estadu no governu tenke halo salva guarda, akompanña husi UNESCO mak patrimoniu mundial.

“Seminariu hanesan rekejitu ida ne'ebé  rekoñesimentu ba ita nia patrimoniu estadu, tenke halo salva guarda, ne'ebé akompanña husi UNESCO husu atu observa nafatin, tanba rekoñese ona ita nia tais hanesan patrimonñu mundial. Rekejitu ida atu hatudu ita nia Salva Guarda to’o iha ita nia prossesu promosaun ne’e to’o iha ne’ebé. Ami esforsu tomak no apoiu tomak husi liñas Ministerial sira tomak, atu bele promove ita nia rede soru nain, no grupu sira. Tanba ita nia preparasaun oinsa Tais bele sai hanesan rendimentu ekonomika familiar nian. Tanba ne’e Guverno husu ba entidade hotu nafatin kuida  tais hanesan eransa kultural no promove nafatin iha mundu”, Dehan Sekretariu Estadu Arte no Kultura.

Tuir Ministru Komersiu Industria, Filipos Nino Pereira, fó agradese ba oportunidade ne'e bele hasoru malu ho soru-na’in sira ne'ebé reorezenta husi munisipiu 14 iha eventu importante ida ohin orgullu bo'ot ba servisu hotu husi parseriu sira no liña ministerial sira halo ona durante ne'e  finalmente realiza atividade ne’e.

"Hahu prosesu inisiu mai lori ita ninia tais nu'udar identidade nasional ida ne'ebé hetan rekoñesementu internasionalmente husi UNESCO hanesan servisu ida todan durante ne'e, ita hotu hala'o hamutuk nu'udar responsabilidade koletivu, atu defende ita nia interese no ikus mai hetan duni rekoñesementu ba iha esforsu hirak ne'ebé durante ne'e ita servisu hamutuk.Tanba ne'e nafatin husu ita tenke garantia duni sustentabilidade no rekoñesementu hahu 2022 to’o  2025 no sei iha kontinuasaun ba oin. Husu ita atu servisu hamutuk hodi garantia nafatin ita nia identidade tais  ba futuru. Ita hotu aseita katak prezervasaun ne'e importante tebes tanba mai husi beiala hatutan mai to ita sira nee, tan ne'e husu nafatin ita atu promove nafatin tais labele lakon le'et de'it iha ita sorin, ita tenke halo prezervasaun makas ba iha tais atu nafatin existe iha futuru", Tenik Ministerio Komersiu Industria.

Entretantu, durante ne'e esforsu lubuk ida mak governu hala’o ona atu garantia atu tais labele lakon iha futuru. Nafatin halo promosaun nasionalmente ka internasionalmente, nune’e labele halakon interese kultural no identidade nasaun nian.

Jornalista : Geraldino Magno

Editor       : Média RKDTL

Post a Comment

0 Comments