Imprime
Prezidénsia Konsellu Ministrus
Portavós Governu Timor-Leste
IX
Governu Konstitusionál
...........................................................................................................................
Komunikadu
Imprensa
Konsellu
Ministrus hala’o sorumutuk iha Palásiu Governu, Dili, no aprova ona projetu
Dekretu-Lei, ne’ebé aprezenta husi Primeiru-Ministrus Kay Rala Xanana Gusmão,
hodi kria Gabinete Fronteiras Terrestres no Marítimas (GFTM).
Diploma
ida ne’e ho objetivu atu define estrutura no kompeténsia Konsellu ba
Delimitasaun Definitiva Fronteiras Marítimas, ne’ebé konsentra ba esforsu no
rekursu ba prosesu negosiál iha Gabinete Fronteiras Terrestre no Marítimas, iha
Primeiru-Ministru ninia okos, atu bele define kondisaun no objetivu nesesáriu
sira ne’ebé fó dalan atu konklui tratadu ne’ebé estabelese fronteira terrestres
no marítimas ho Repúblika Indonézia.
Aleinde
apoiu Primeiru-Ministru nian iha negosiasaun ba delimitasaun definitiva
fronteiras ho Indonézia, GFTM mós sei responsavel hodi tulun Primeiru-Ministru
hodi halo konseitu, dezenvolve no implementa polítika “Ekonomia Azul”
Timor-Leste nian.
***
Tuir
projetu ne'ebé aprezenta husi Vise-Ministra ba Asuntus ASEAN, Milena Maria da
Costa Rangel, Konsellu Ministru aprova ona projetu deliberasaun ba akizisaun
imóvel ida ba instalasaun Embaixada Timor-Leste nian iha Londres, Reinu Unidu.
***
Konsellu
Ministru aprova diploma lima, ne'ebé aprezenta husi Ministru Administrasaun
Estatál, Tomás do Rosário Cabral, hanesan tuir mai ne’e:
1
- Projetu Dekretu-Lei kona-ba apoiu materiál no finanseiru ba vítima sira
ne’ebé lakon hela-fatin tanba ahi han sira nia uma rasik ne’ebé sai hanesan
sira nia hela-fatin permanente.
Insidénsia
ahi-han uma ne’ebé aumenta iha fatin ho populasaun ne’ebé boot, liuliu iha
Dili, rezulta ona destruisaun totál ba hela fatin barak ne'ebé aumenta no muda
família balu dala ida de’it. Senáriu ne'e, aleinde reprezenta drama sosiál ida
no humanitáriu ba família sira ne'ebé afetadu, nune’e mós hatudu falta meius
ne’ebé adekuadu husi parte instituisaun públiku nian uainhira hasoru situasaun
sira hanesan ne'e.
Ho
diploma ida ne'e, Governu propoin hodi kria medida espesiál ida hodi rezolve ho
definitiva ba kestaun hela fatin ba família sira ne'ebé hetan afetadu, ho
rekursu materiál no finanseiru atu harii fali hela fatin permanente, ne'ebé sei
halo iha rai ne'ebé família rasik maka hili. Aleinde ne’e, sei fó mós, subsídiu
kada fulan hodi apoiu realojamentu família sira ne’e, durante períodu fulan
neen nia laran.
Nune’e,
Dekretu-Lei ne'e prevee katak husi Estadu sei fó apoiu materiál no finanseiru
ba família sira ne'ebé lakon hela-fatin, tanba inséndiu ne’ebé la espera iha
sira nia hela fatin rasik ne’ebé sai hanesan sira nia hela fatin permanente.
Apoiu sira ne’e inklui doasaun material konstrusaun to'o dolar amerikanu rihun
sia ($9,000), tula materiál sira, osan selu badain nian (subvensaun ba mão de
obra) to’o valór totál másimu dólar Amerikanu 1,500, transporte ba realokasaun
no subsídiu mensál ba apoiu realokasaun familiár ho montante dólar amerikanu
500, sujeitu ba dotasaun orsamentu ne'ebé iha ba efeitu ne’e no bazeia ba
projetu arkitetóniku padraun ne'ebé elabora husi Ministériu Administrasaun
Estatál.
Família
sira ne’ebé hateten katak, sira sei relokaliza sira-nia hela-fatin sai husi
munisípiu Dili, sira iha preferénsia ba atribuisaun apoiu ne’ebé prevee ona iha
Dekretu-Lei ne’e.
***
2
- Projetu Dekretu-Lei ba alterasaun dahuluk husi Dekretu-Lei n.33/2008, loron
27 fulan-agostu kona-ba Ijiene no Orden Públika
Dekretu-Lei
nu. 33/2008, loron 27 fulan-agostu, estabelese norma jurídika sira hodi asegura
ijiene no saudavel iha fatin públiku sira ne’ebé ema halibur malu barak, no
ninia objetivu atu hamenus risku konflitu entre indivíduu sira ne'ebé iha
laran. Hafoin liu tiha dékada ida husi ninia aprovasaun, ita hatene katak
solusaun normativa sira ne'e sei útil no atuál, maibé hanoin ba evolusaun nivel
modelo organizasaun no modelu funsionamentu administrasaun lokál no mós
kreximentu populasaun ne’ebé boot, tanba ne’e presiza iha atualizasaun ba norma
sira ne'e. Intervensaun normativa ida ne'e atu klarifika solusaun sira ne’ebé
molok ne’e adota ona, ne'ebé kria inserteza iha servisu administrasaun lokál,
no hodi hakle’an rejime kontraordenasionál, ne'ebé konsidera la sufisiente hodi
implementa ho efetiva husi sansaun sira ne'ebé prevee ona ba violasaun iha
dispozisaun sira iha Dekretu-Lei orijinál.
Diploma
ne’e determina hodi bandu ema sé de’it atu soe bee-reziduál iha estrada públika
sira, soe fo’er iha fatin públika ka propriedade sira ne'ebé mak besik malu,
husik be’e dalan ba fatin/estrada públiku ne’ebé laiha lisensa husi autoridade
lokál sira, tau ka rai temporáriu kontentór ka objetu iha estrada públika
ne'ebé bele impede sirkulasaun no instala ekipamentu ba obra ka atividade
komersiál ne’ebé la iha autorizasaun ne’ebé loloos. Ho Dekretu-Lei ida ne'e mós
bandu atu halo barullu ne'ebé bele perturba públiku nia hakmatek husi tuku
21:00 to’o 06:00, exetu, karik hetan lisensa husi autoridade lokál sira.
Dekretu-Lei
ida ne'e mós determina katak, bele hakiak de’it animál sira ne’ebé ema bele
han, hanesan fahi, bibi, bibi malae, karau, manu, iha área rezidensiál sira no
iha fatin ne’ebé animál sira ne’e hakiak tenke sulan iha fatin ne’ebé loloos.
Animál sira ne'ebé prende husi autoridade lokál sira sei konsidera hanesan
lakon ba autoridade lokál sira, exetu, karik halo reklamasaun husi animál na’in
iha prazu loron 15 nia laran husi data prende animál ne’e nian. Animál na’in
ne’e, sei responsável hodi reembolsa ba administrasaun husi montante ne'ebé
gasta ona hodi halo manutensaun (hanesan koidadu, fó han) ba animál sira ne’e
durante autoridade sira prende.
Diploma
ne’e atribui responsabilidade ba órgaun no servisu autoridade lokál sira no
Polísia Nasionál Timor-Leste atu fiskaliza kumprimentu ba norma sira ne'ebé
hatuur ona, nune’e mós aplika sansaun sira ne’ebé prevee ona. Ema hotu iha
direitu atu halo denúnsia ba autoridade lokál ka polísia kona-ba aktu sira
ne'ebé bele konsidera hanesan violasaun ba norma sira iha diploma ne’e nian.
Karik, iha kazu denúnsia ruma, ema ne'ebé halo denúnsia bele husu anonimatu
(lahatudu identidade), no uainhira funsionáriu públiku hatudu identidade
denunsiante nian, maka sei konsidera
hanesan infrasaun dixiplinár ida.
***
3
- Projetu Dekretu-Lei, kona-ba Planeamentu Dezenvolvimentu Komunitáriu.
Planeamentu
dezenvolvimentu komunitáriu ne’e hakarak atu define estratéjia balu ba
dezenvolvimentu ekonómiku, sosiál no ambientál komunidade lokál sira nian, ho
objetivu atu hadi’a kualidade moris ba sira-nia membru sira ho progresu.
Estratéjia sira ne’e diskute no konsagra ona iha Planu Dezenvolvimentu
Komunitáriu husi membru sira husi komunidade ida-idak, ne’ebé hamutuk hodi
identifika dezafiu no obstákulu sira ne’ebé hasoru iha prosesu dezenvolvimentu
komunitáriu no konsensualiza solusaun hodi ultrapasa obstákulu no dezafiu sira
ne’e.
Tuir
enkuadramentu ida ne’e, diploma ne’e, konsagra iha planu normativu prinsípiu
sira ne’ebé orienta planeamentu komunitáriu, nune’e mós informasaun ne’ebé
tenke inklui iha Planu Dezenvolvimentu Komunitáriu, nune’e hanesan prosedimentu
ne’ebé tenke observa iha elaborasaun, diskusaun no aprovasaun dokumentu sira
ne’e nian. Hanoin ba nesesidade atu asegura koerénsia husi nivel oioin sira
planu dezenvolvimentu, solusaun ne’ebé rekomenda ona Planu Dezenvolvimentu
Komunitáriu ida-idak, tenke tuir solusaun sira ne’ebé hatuur ona iha Planu
estratéjiku Dezenvolvimentu no Planu Dezenvolvimentu Munisipál.
***
4
- Projetu Dekretu-Lei ba alterasaun dalimak husi Dekretu-Lei n. 8/2013, loron
26 fulan-juñu, kona-ba Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku (PNDS).
Ho
alterasaun ida ne’e, atu promove envolvimentu boot liu husi líder komunitáriu
sira, liuliu xefe suku sira, atu define no akompaña investimentu iha sira-nia
komunidade. Liu ona tinan sanulu, hafoin Dekretu-Lei orijinál ne’e tama iha
vigór, diploma foun ne’e sai obrigatória ba Xefe Suku sira atu konsulta molok
aprova investimentu ne’ebé finansia husi PNDS no estabelese hodi fó informasaun
kona-ba ezekusaun ba investimentu sira ne’e. Aleinde ne’e, diploma ne’e mós
buka hodi aliña rejime aprovizionamentu ba beins no servisu sira ho normativa
foun sira seluk, ne’ebé permite prosedimentu ba adjudikasaun espesífiku sira.
Diploma ne’e mós halakon norma sira ne’ebé iha relasaun ho Sekretariadu Tékniku
PNDS nian, no transfere ona ba dekretu Governu bazeia ba Dekretu-Lei n. 49/
2023, loron 23 fulan-agostu.
***
5
- Projetu Rezolusaun Governu kona-ba doasaun veíkulu motorizada ba xefe suku
sira ne’ebé ezerse ona mandatu iha períodu tinan 2016-2023
Hanesan
rekoñesimentu ba dedikasaun no empeñu husi Xefe Suku ne’e sira ne’ebé mandatu
remata ona iha loron 28 fulan-novembru tinan 2023, ba interese públiku,
manifesta iha serbisu ne’ebé dedika nafatin ba komunidade lokál sira, Governu
deside atu fó, títulu definitivu, veíkulu motorizada ida ba Xefe suku ida-idak
ne’ebé remata ona sira nia mandatu iha loron 28 fulan-novembru tinan 2023 ka ba
Xefe suku sira ne’ebé ezerse ona mandatu husi tinan 2016 to’o tinan 2023, maibé
kontinua reeleita nafatin.
Tanba
idade no kondisaun motorizada ne’ebé utiliza husi Xefe suku sira ne’ebé husi
ona sira-nia kargu iha loron 28 fulan-novembru tinan 2023, no hanoin ba kustu
reparasaun (atu hadi’a fila fali) nian relasiona ho valór patrimoniál ne’ebé
tuun, Governu deside halo doasaun hanesan alternativa ida ne’ebé viavel liu.
Despeza
sira kona-ba rejistu propriedade veíkulu
motorizada no enkargu sira seluk nian sei responsavel husi Xefe Suku antigu
sira ne’ebé sai benefisiáriu ba doasaun ne’e.
***
Konsellu
Ministrus aprova projetu Dekretu-Lei ida, ne’ebé aprezenta husi Ministru
Komérsiu no Indústria, Filipus Nino Pereira, kona-ba Medidas defeza komersiál.
Projetu
Dekretu-Lei ne’e, ho objetivu atu estabelese medida sira defeza komersiál nian
iha Timor-Leste, ne’ebé konsidera adezaun país ba Organizasaun Mundiál Komérsiu
(OMC-sigla iha portugés), ba Akordu Parseria Ekonómiku (APE) entre Uniaun
Europeia no País sira iha Pasífiku, no integrasaun ba Asosiasaun Nasoins
Sudeste Aziátiku (ASEAN), ezije kompromisu formál kona-ba asesu ba merkadu
beins no serbisu sira, ho objetivu atu hamenus, ka izensaun ba direitu
aduaneiru sira, hala’o reforma oioin no aprovasaun ba restrisaun komersiál
sira, hanesan parte ida husi prosesu liberalizasaun komérsiu nian.
Medidas
defeza komersiál hanesan mekanizmu ne’ebé adopta ona husi Estadu no husi
empreza sira ho objetivu atu salvaguarda indústria nasionál hasoru prátika
dezleál sira komérsiu nian (prátika sira ne’ebé laiha lealdade ba komérsiu),
hanesan dumping (prátika komérsiu ne’ebé hamate komérsiu lokál) no subsídiu
sira, ne’ebé hatene hanesan estratéjia
atu domina iha merkadu husi empreza país konkorrente sira, ne’ebé kompromete
konkorrénsia justa. Aleinde atu minimiza
efeitu husi prátika sira ne’e, medida sira ho objetivu atu fó protesaun
temporária ba indústria nasionál iha faze surtu sira importasaun nian. Atu
alkansa objetivu ida ne’e, importante atu implementa medida korretiva sira
ne’ebé posibilita aumentu temporáriu ba direitu aduaneiru sira ka aplika restrisaun
kuantitativa sira, hanesan kuota importasaun, ho propózitu atu resguarda
indústria nasionál sira husi kompetisaun importasaun ne’ebé perigoza (kria
prejuízu).
***
Konsellu
Ministrus aprova projetu Dekretu-Lei, ne’ebé aprezenta husi Ministra
solidariedade Sosiál no Inkluzaun, Verónica das dores, ba revogasaun
Dekretu-Lei n. 22/2021, loron 10 fulan-novembru, ne’ebé kria subsídiu ba inan
isin-rua no ba labarik sira, ne’ebé hanaran “Bolsa da Mãe-Nova Geração” no ba
alterasaun daruak husi Dekretu-Lei n. 18/2012, loron 4 fulan-abríl ne’ebé kria
subsídiu apoia kondisionál “Bolsa da Mãe”.
Ho
diploma ida ne’e, halo reforsu ba Subsídiu Apoiu Kondisionál “Bolsa da Mãe”, ho
aprezentasaun valór ba subsídiu mensál nian ne’ebé la hanesan, husi dólar
amerikanu 8 to’o 10, ho baze iha siklu eskolár ba labarik benefisiáriu sira,
nune’e insentiva sira-nia frekuénsia eskolár. Aleinde ne’e, valór sira ne’ebé
destina ona ba labarik sira ho defisiénsia ho idade eskolár no ne’ebé frekuenta
hela eskola sei aumenta husi dólar amerikanu 5, subliña katak kompromisu
Governu ho promove ekuidade. Governu konsidera katak importánsia boot husi
partisipasaun iha eskola, bainhira benefisiáriu ikus sira ho idade kompativel
ho ida ne’e, sei sai kritériu ida husi kritériu sira ne’ebé estabelese ona,
tamba, iha sentidu ida ne’e, integra polítika asisténsia sosiál ba perspetiva
edukasionál nian ida.
Revogasaun
ba programa “Bolsa da Mãe-Nova Geração”, ne’ebé estabelese husi Dekretu-Lei N.
22/2021, loron 10 fulan-novembru, sai hanesan baze ba avaliasaun krítika ida
husi polítika sira asisténsia sosiál nian ne’ebé iha vigór. Governu rekoñese
importánsia atu proteje labarik ki’ik sira, hanesan konsagra ona iha
Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste, maibé hatene katak importante
halo ajustamentu hodi garante distribuisaun ida ne’ebé efikás ba rekursu sira.
Governu konsidera katak protesaun sosiál ba inan isin-rua importante tebes atu
proteje labarik ki’ik sira (infánsia), maibé hatene katak molok fó kontinuidade
ba disponibilidade subsídiu apoia sosiál nian ba inan isin-rua, importante ba
Estadu hala’o estudu impaktu ida husi rezultadu sira ne’ebé alkansa ona no
objetivu atu alkansa ba redusaun vulnerabilidade no korrespondénsia ho polítika
natalidade país nian.
***
Aprova
ona projetu Dekretu-Lei, ne’ebé aprezenta husi Ministru Planeamentu no
investimentu estratéjiku, Gastão Francisco de sousa, kona-ba alterasaun dahuluk
husi Dekretu-Lei n. 3/2023, loron 15 fulan-fevereiru ne’ebé kria Komisaun
Nasionál Aprovizionamentu no aprova mós ninia estatutu
Intervensaun
lejizlativa ida-ne’e iha objetivu prinsipál rua, ba dahuluk, atu define misaun
KNA nian, fin no objetivu sira, modelu governasaun KNA nian, regra
funsionamentu no ninia remunerasaun. Ba daruak, atu haboot atribuisaun KNA nian
nu’udar servisu públiku espesializadu iha instrusaun prosedimentu sira
aprovizionamentu nian, ho objetivu akizisaun ne’ebé justa, efisiente,
ekonómika, bazeia ba prinsípiu optimizasaun husi relasaun kustu benefísiu. Tuir diploma ida-ne’e, KNA maka servisu
personalizadu Estadu nian ida, ne’ebé integra iha Administrasaun Indireta
Estadu, iha ámbitu Ministériu Planeamentu no Investimentu Estratéjiku nian, ho
autonomia administrativa, finanseira no patrimóniu rasik. KNA iha misaun atu
asegura implementasaun lejizlasaun kona-ba aprovizionamentu, instrui
prosedimentu sira aprovizionamentu nian ho justu, efisiente no ekonómiku, fó
apoiu iha instrusaun prosedimentu aprovizionamentu nian ne’ebé servisu no
entidade Setór Públiku Administrativu halo, kontribui hodi uniformiza prosedimentu
sira no instrui prosesu sira iha ámbitu rejime kontraordenasionál ne’ebé prevee
ona iha rejime jurídiku aprovizionamentu, kontratu públiku no ninia infrasaun
sira.
Entre
atribuisaun sira seluk, kabe ba KNA atu instrui prosedimentu sira
aprovizionamentu nian ho valór hanesan ka boot liu dólar amerikanu millaun ida
husi servisu no entidade setór públiku administrativu nian no projetu sira
ne’ebé abrigu ba fundu infraestrutura, la haree ba nia valór.
***
Ikusliu,
Konsellu Ministrus aprova projetu Rezolusaun Governu, ne’ebé aprezenta hosi
Ministru Agrikultura, Pekuaria, Peska no Florestas, Marcos da Cruz, ba
determinasaun montante másimu ne’ebé atu selu tanba lakon edifikasaun (sasán
/soin sira ne’ebé iha rai-leten), lakon benfeitoria (hadi’a propriedade ne’ebé
iha tiha ona), lakon área floresta no agríkola nian, no tanba tenke hapara
atividade sira hanesan pekuária, peskas no transladasaun mate-ruin sira no
serimónia fúnebre, iha área implementasaun projetu rekualifikasaun edifísiu
ministériu agrikultura, pekuáriu, peska no florestas nian.
0 Comments